بررسی ساختار و مشکلات دستگاه دیالیز
دستگاه دیالیز یکی از مهم‌ترین تجهیزات پزشکی برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه است. وقتی کلیه‌ها نتوانند مواد زائد، سموم و مایعات اضافی را از خون دفع کنند، دستگاه دیالیز این کار را انجام می‌دهد.
دو نوع اصلی دیالیز وجود دارد:
۱. همودیالیز (Hemodialysis)
این رایج‌ترین نوع دیالیز است.
نحوه عملکرد:
• خون از بدن بیمار خارج می‌شود و وارد دستگاه دیالیز می‌گردد.
• دستگاه خون را از فیلتر (دیالایزر) عبور می‌دهد که مواد زائد، سموم و مایعات اضافه را جدا می‌کند.
• خون تصفیه‌شده دوباره به بدن برگردانده می‌شود.
محل انجام:
• معمولاً در مراکز دیالیز (بیمارستان یا کلینیک) و سه بار در هفته، هر بار حدود ۳–۵ ساعت.
• در برخی موارد، بیمار می‌تواند دستگاه کوچک‌تر خانگی داشته باشد.
• مزایا: تصفیه دقیق‌تر خون در مدت کوتاه.
• معایب: نیاز به دسترسی عروقی (فیستول یا کاتتر)، رفت‌وآمد منظم به مرکز درمانی.
۲. دیالیز صفاقی (Peritoneal Dialysis)
در این روش از پرده صفاق (غشای داخلی شکم) به عنوان فیلتر طبیعی استفاده می‌شود.
نحوه عملکرد:
• مایع دیالیز از طریق یک کاتتر به داخل شکم تزریق می‌شود.
• مواد زائد و مایعات اضافی از خون وارد این مایع می‌شوند.
• پس از چند ساعت، مایع تخلیه و با مایع تازه جایگزین می‌شود.
• محل انجام: بیشتر در خانه و توسط خود بیمار.
• مزایا: انعطاف‌پذیری بیشتر، بدون نیاز به رفت‌وآمد به مرکز دیالیز.
• معایب: نیاز به رعایت بهداشت دقیق برای جلوگیری از عفونت صفاقی.
بخش‌های اصلی دستگاه همودیالیز:
• پمپ خون: خون را از بدن خارج و به دیالایزر می‌فرستد.
• دیالایزر (فیلتر): جایی که مواد زائد از خون جدا می‌شوند.
• سیستم دیالیز مایع: مایعی که در تماس با خون قرار می‌گیرد و به پاکسازی کمک می‌کند.
• سیستم ایمنی و هشدار: فشار، دما و وجود حباب هوا را کنترل می‌کند تا خطری برای بیمار ایجاد نشود.
بیاییم این بار دقیق‌تر به ساختار (ساختمان) دستگاه دیالیز و مکانیزم عملکرد آن نگاه کنیم:
■ ساختار و ساختمان دستگاه همودیالیز:
یک دستگاه همودیالیز از چند بخش اصلی تشکیل شده است:
۱. سیستم خون (Blood Circuit)
• پمپ خون (Blood Pump): خون را از بدن می‌کشد و با فشار مناسب به فیلتر (دیالایزر) می‌فرستد.
• خط خون شریانی و وریدی: لوله‌هایی که خون را از بدن به دستگاه و از دستگاه به بدن برمی‌گردانند.
• دستگاه تشخیص هوا (Air Detector): مطمئن می‌شود هیچ حباب هوایی وارد جریان خون بیمار نمی‌شود.
• هپارین پمپ (Heparin Pump): داروی ضدانعقاد تزریق می‌کند تا خون در لوله‌ها لخته نشود.
۲. دیالایزر (Dialyzer)
دیالایزر قلب دستگاه است و به آن «کلیه مصنوعی» می‌گویند.
• به شکل استوانه‌ای پر از رشته‌های نازک توخالی (Fiber) است.
• خون داخل رشته‌ها جریان دارد و مایع دیالیز بیرون رشته‌ها حرکت می‌کند.
• دیواره رشته‌ها نیمه‌تراوا است، یعنی مواد کوچک مثل اوره، کراتینین، پتاسیم و آب می‌توانند عبور کنند ولی سلول‌های خونی و پروتئین‌ها باقی می‌مانند.
۳. سیستم مایع دیالیز (Dialysate System)
• مخلوط‌کننده (Mixer): آب خالص + پودر یا محلول کنسانتره دیالیز را ترکیب می‌کند.
• سیستم گرمایش: مایع دیالیز را به دمای بدن (حدود ۳۷ درجه) می‌رساند.
• سیستم جریان و فشار: فشار مایع دیالیز را کنترل می‌کند تا تعادل مایعات بدن حفظ شود.
۴. سیستم کنترل و ایمنی
• سنسورها: فشار خون، فشار مایع دیالیز، دما، هدایت الکتریکی و وجود هوا را اندازه‌گیری می‌کنند.
• آلارم‌ها: اگر مشکلی مثل افت فشار خون، قطع جریان، حباب هوا یا دمای غیرعادی رخ دهد دستگاه هشدار می‌دهد و متوقف می‌شود.
■️ نحوه کار دستگاه همودیالیز:
مراحل کلی کار دستگاه به این صورت است:
• دسترسی عروقی: خون از طریق فیستول یا کاتتر از بیمار گرفته می‌شود.
• پمپاژ خون: پمپ دستگاه خون را از طریق لوله‌ها به سمت دیالایزر می‌فرستد.
تصفیه خون:
• مواد زائد از طریق پدیده انتشار (Diffusion) از خون به مایع دیالیز منتقل می‌شوند.
• مایعات اضافی از طریق اولترافیلتراسیون (Ultrafiltration) خارج می‌شوند.
• بازگشت خون: خون پاک‌سازی‌شده از طریق خط وریدی به بدن بازمی‌گردد.
• پایش ایمنی: در تمام طول درمان، دستگاه فشار، جریان، دما و هوا را کنترل می‌کند.
○ نکته مهم
• هر جلسه دیالیز حدود ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و باید چند بار در هفته انجام شود.
• دستگاه‌های جدید کاملاً دیجیتال هستند و همه پارامترها (دبی خون، دبی مایع، فشارها) توسط میکروکنترلرها کنترل می‌شوند.
⚠️ مشکلات رایج دستگاه دیالیز، عیب‌یابی و تعمیرات:
۱. مشکلات سیستم خون
• افت فشار خون شریانی:
علت‌ها: انسداد یا خم شدن لوله، مسدود بودن کاتتر، لخته شدن خون
راه‌حل: بررسی مسیر خون، تعویض ست خون، شستشوی مسیر
• افزایش فشار وریدی:
علت‌ها: انسداد خروجی دیالایزر، لخته در مسیر برگشت خون، مشکل فیستول
راه‌حل: بررسی مسیر برگشت خون، شستشو یا تعویض لوله‌ها
• هشدار وجود هوا:
علت‌ها: هوا در لوله‌ها، نشتی اتصالات
راه‌حل: هواگیری مجدد، بررسی و محکم کردن اتصالات
• نشتی خون از دیالایزر:
علت: پارگی فیبرهای دیالایزر
راه‌حل: تعویض فوری دیالایزر
۲. مشکلات سیستم مایع دیالیز
• هدایت الکتریکی غیرعادی:
علت‌ها: نسبت اشتباه آب و کنسانتره، خرابی سنسور هدایت
راه‌حل: بررسی ترکیب مایع دیالیز، تست و در صورت لزوم تعویض سنسور
• دمای غیرطبیعی مایع دیالیز:
علت‌ها: خرابی گرم‌کن یا سنسور دما
راه‌حل: بررسی المنت، ترمیستور و فیوز حرارتی
• کف یا آلودگی در مایع:
علت‌ها: شستشوی ناقص دستگاه، کیفیت پایین آب ورودی
راه‌حل: شستشوی کامل سیستم، بررسی و سرویس واحد تصفیه آب (RO)
۳. مشکلات الکتریکی و کنترلی:
• روشن نشدن دستگاه:
علت‌ها: فیوز سوخته، کابل برق معیوب، منبع تغذیه خراب
راه‌حل: چک فیوز و کابل، تست پاور دستگاه
• کار نکردن نمایشگر یا کنترلر:
علت‌ها: مشکل در برد الکترونیکی، شل بودن اتصالات
راه‌حل: بررسی بردها، محکم کردن اتصالات، تعویض ماژول در صورت نیاز
• آلارم مداوم بدون دلیل مشخص:
علت‌ها: خطای نرم‌افزاری، خرابی سنسور
راه‌حل: ریست دستگاه، تست سنسورها، آپدیت نرم‌افزار دستگاه
■ اصول تعمیر و نگهداری دستگاه دیالیز
نگهداری پیشگیرانه (PM):
• کالیبراسیون فشار شریانی و وریدی به‌صورت دوره‌ای
• کالیبراسیون هدایت الکتریکی و دما
• تست آلارم هوا و عملکرد پمپ خون
• بررسی اتصالات و شیلنگ‌ها از نظر نشتی
شستشو و ضدعفونی:
• پس از هر بیمار: شستشو با آب و محلول ضدعفونی
• پایان هر روز کاری: ضدعفونی کامل (حرارتی یا شیمیایی)
تعمیرات تخصصی:
• انجام توسط مهندس پزشکی یا تکنسین آموزش‌دیده
• استفاده از قطعات اورجینال و تعویض به‌موقع قطعات مصرفی
• مستندسازی:
• ثبت همه خرابی‌ها، تعمیرات و سرویس‌ها در فرم سرویس دستگاه
○ نکات ایمنی
• قبل از باز کردن دستگاه، حتماً آن را از برق بکشید.
• از مانومتر و کیت تست استاندارد برای بررسی فشار و عملکرد استفاده کنید.
• از قطعات غیراصل استفاده نکنید چون خطرات جدی برای بیمار ایجاد می‌کند.
دوره آموزش تعمیر تجهیزات پزشکی
آموزش تعمیرات تجهیزات پزشکی
دوره آموزش تعمیرات تجهیزات پزشکی
دوره آموزش تعمیرات تجهیزات بیمارستانی
دوره آموزش تعمیرات تجهیزات دندانپزشکی
دوره آموزش تعمیرات تجهیزات آزمایشگاهی
گروه سهند اولین مرکز آموزش تعمیرات تجهیزات پزشکی در ایران
@sahandbme
