دستگاه نبولایزر
دستگاه نبولایزر (Nebulizer) که به آن ریزپاش و نبولایزر دارو نیز می گویند، به منظور درمان و دارو رسانی راحت توسط استنشاق در افراد مبتلا به بیماری های تنفسی مانند آسم، دارو هایی که در حالت مایع یا محلول هستند را به صورت بخار در می آورد تا از طریق هوا و ذره های بسیار کوچک آب و با استفاده از ماسک به اندام تنفسی فرد برسد و در استفاده از دارو هایی که لازم است جذب آن توسط ریه صورت گیرد، انتخاب مناسبی می باشد.
دستگاه نبولایزر قابلیت اثر بخشی دارو را بالا می برد و از آنجایی که دارو رسانی به ریه به صورت مستقیم انجام می شود، از تاثیر آن بر سایر قسمت های بدن جلوگیری می کند، همچنین بنا بر نوع دارو و شرایط بیمار موجب تنفس راحت تر، بهبود عملکرد عضلات مورد استفاده در فرآیند تنفس، پیشگیری از جمع شدن ترشحات ریه و خلط، کاهش درد در قفسه سینه، بهبود خون رسانی و برگشت خون می گردد. در ضمن دستگاه های ریزپاش با استفاده از باتری یا برق کار می کنند و در ابعاد گوناگون به صورت ثابت و پرتابل در منزل، مراکز درمانی، مطب ها و کلینیک ها مورد استفاده قرار می گیرند.
انواع دستگاه نبولایزر دارو
دستگاه های نبولایزر خانگی و بیمارستانی به صورت پرتابل قابل حمل و ثابت مورد استفاده قرار می گیرند و بنا به تکنولوژی مورد استفاده در تبدیل دارو به حالت بخار به 3 دسته کلی تقسیم می شوند:
دستگاه جت نبولایزر یا نبولایزر پنوماتیک (Jet Nebulizer)
دستگاه نبولایزر اولتراسونیک (Ultrasonic Nebulizer)
دستگاه مش نبولایزر (Mesh Nebulizer)
جت نبولایزر یا نبولایزر پنوماتیک
جت نبولایزر ها که به آنها دستگاه نبولایزر پنوماتیک، ریزپاش جت، نبولایزر کمپرسوری و دستگاه نبولایزر جت نیز می گویند، اولین نوع ساخته شده از دستگاه نبولایزر می باشد و دارو هایی که به صورت مایع هستند را با استفاده از یک کمپرسور از پیستون و لوله عبور می دهد تا به حالت بخار تبدیل شوند. نبولایزر های پنوماتیک به صورت گسترده در مراکز درمانی استفاده می شوند و برای تاثیر دارو های مورد استفاده بر ریه ها، دارو باید به اندازه حدودی 5 تا 10 میکرون کوچک شود. در ضمن نبولایزر های کمپرسوری برای دارو رسانی از فشار هوای فشرده استفاده می کنند و سر و صدای چندانی ندارند.
نبولایزر اولتراسونیک
دستگاه نبولایزر اولتراسونیک که به آن ریزپاش اولتراسونیک نیز می گویند، برای تبدیل دارو به حالت بخار از ارتعاش دارای فرکانس بالا استفاده می کند و نحوه عملکرد آن به گونه ای است که داروی مورد نظر بر روی صفحه اولتراسونیکی که تحت ارتعاش با فرکانس بالا می باشد، قرار می گیرد و به ذره های بسیار ریز تقسیم می شوند. دستگاه نبولایزر اولتراسونیک به صورت گسترده در منزل و مراکز درمانی مورد استفاده قرار می گیرد و دارو رسانی در آن نسبت به دستگاه نبولایزر پنوماتیک با سرعت بالاتری انجام می گیرد و فاقد سر و صدا می باشد. میزان ریز شدن دارو در دستگاه نبولایزر به نوع دارو و قسمتی که باید تاثیر بگذارند بستگی دارد و جهت اثر بخشی دارو بر آلوئول ها (alveolus) باید در حدود 0.5 تا 2 میکرون کوچک شوند.
مش نبولایزر
مش نبولایزر ها که به آنها نبولایزر مش و ریزپاش مش نیز می گویند، برای تبدیل دارو به حالت بخار و دارو رسانی از میکرو پمپ استفاده می کنند، فاقد مخزن بوده و دارای صفحه ای با سوراخ های کوچک برای ریز کردن دارو می باشند، منبع تغذیه در مش نبولایزر ها، باتری می باشد و در منزل، بیمارستان ها و مسافرت ها برای تمام سنین مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین برای اثر بخشی دارو بر برونشیول لازم است دارو ها در حدود 2 تا 6 میکرون ریز شوند.
اجزای دستگاه ریزپاش دارو
دستگاه نبولایزر دارای مخزن یا محفظه دارو، لوله ها و دهان گیر یا ماسک تنفسی به عنوان رابط می باشد، همچنین بنا به عملکرد آن در نوع نبولایزر پنوماتیک مجهز به پمپ، کمپرسور و در ریزپاش های اولتراسونیک مجهز به اسیلاتور الکترونیکی، کریستال پیزوالکتریک، فن و مخزن کوپلینگ می باشد.
مخزن یا محفظه جهت قرار گرفتن دارو در دستگاه تعبیه شده است و لوله های پلاستیکی نیز مسیر رساندن دارو از محفظه به رابط می باشند. رابط ها وظیفه رساندن دارو به سیستم تنفسی بیمار را دارند و بر اساس شرایط فرد انتخاب می شوند. به صورت معمول از ماسک های تنفسی به عنوان رابط استفاده می شود. در خردسالان از ماسکی که بینی و دهان فرد را به صورت کامل بپوشاند، استفاده می شود. در ضمن لازم است ماسک مورد استفاده به نحوی بر روی صورت بیمار قرار بگیرد که علاوه بر ایجاد احساس راحتی در بیمار از نشت و هدر رفتن دارو نیز جلوگیری کند.
نحوه عملکرد دستگاه نبولایزر
در دستگاه های جت نبولایزر ریز کردن ذرات دارو و دارو رسانی با استفاده از هوای فشرده تولید شده از طریق کمپرسور و پمپ هوا صورت می گیرد و فشار منفی ایجاد می شود. دارو ها از لوله مویین مخزن ریزپاش بالا می رود و پس از تبدیل شدن به ذرات کوچک به فرد تحویل داده می شود.
در نبولایزر های اولتراسونیک، اسیلاتور های الکترونیکی تولید امواج فراصوت با فرکانس بالا در حدود بیشتر از 20 کیلو هرتز می کنند و موجب حرکت پیزوالکتریک می شوند. حرکت کریستال های پیزوالکتریک موجب تولید امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا در حدود 1 تا 2 مگا هرتز در محفظه کوپلینگ و در نهایت برخورد با محفظه دارو شده و تبدیل دارو به ذرات ریز و بخار صورت می گیرد. فن دستگاه باعث انتقال ذرات دارو به خارج محفظه و انجام دارو رسانی می شود و میزان ذرات دارو به فرکانس بستگی دارد، به صورتی که با افزایش اندازه فرکانس، میزان ذرات دارو کوچک تر می شود. در مش نبولایزر ها، صفحه ای با سوراخ های بسیار ریز و شبکه ای ارتعاشی برای ایجاد ذرات کوچک دارو وجود دارد.
ذرات ریز دارو از طریق برخورد با سیستم های تنفسی جذب آن می شوند یا با قرار گیری بر روی اندام و انجام دم و بازدم به صورت عمیق، اثر گذاری دارو صورت می گیرد. دارو های قابل استنشاق توسط دستگاه ریزپاش باید به حد کافی کوچک باشند تا به اندام تنفسی در نقاط تحتانی نیز برسند. اندازه مناسب ذرات در حدود 1 تا 3 میکرو متر می باشد، اندازه دارو های بیش از 2 تا 3 میکرو متر برای عضو های تنفسی سطحی تر استفاده می شود و برای رسیدن دارو به قسمت های عمیق اندام تنفسی لازم است اندازه ذرات کمتر از 2 میکرو متر باشد.
