بررسی دستگاه کاپنوگراف
کاپنوگرافی یک روش مانیتورینگ بیهوشی است که با استفاده از آن فشار نسبی کربن دی‌اکسید در هوای بازدمی بیمار سنجیده میشود. بیشترین کارایی و اصلی‌ترین کاربرد این وسیله در هنگام بیهوشی و مراقبت‌های ویژه پزشکی می‌باشد.
این وسیله میزان کربن دی‌اکسید در هوای بازدمی را به شکل یک نمودار برحسب میلیمتر جیوه در زمان نشان میدهد یا به شکل کمتر مرسوم آن میزان حجم هوای بازدمی را نمایش میدهد. همچنین با استفاده از این وسیله می‌توان میزان کربن دی‌اکسید در هوای دمی وقتی از سیستم تنفس مجدد در هنگام بیهوشی استفاده میشود را تشخیص داد.
کاپنوگرام به صورت مستقیم فشار نسبی دی اکسید کربن خون هوای دمی و هوای بازدمی بوده و به صورت غیرمستقیم بیان‌کننده فشار نسبی کربن دی‌اکسید در خون شریانی است. در افراد سالم و در شرایط نرمال بین فشار نسبی کربن دی‌اکسید هوای بازدمی و فشار نسبی دی اکسید کربن خون شریانی تفاوت اندکی وجود دارد اما در شرایطی مانند بیمارهای ریه یا نارسایی قلبی این تفاوت به بیش از kPa ۱ (کیلو پاسکال) می‌رسد.
روش کار کپنوگراف
کاپنوگراف بر اساس این اصل استوار است که گاز کربن دی‌اکسید اشعه مادون قرمز را جذب می‌کند. به این شکل که پرتویی از اشعه مادون قرمز از میان گاز دمی و بازدمی عبور می‌کند و زمانی که گاز کربن دی‌اکسید در هوای دمی یا بازدمی وجود داشته باشد میزانی از این اشعه جذب گاز شده و در نهایت اشعه کمتری به سنسور گیرنده خواهد رسید به این ترتیب میزان این گاز در هوای استنشاقی مشخص خواهد شد. حضور گاز N2O در ترکیب گازهای استنشاقی میزان جذب اشعه مادون قرمز را تغییر میدهد.
کاپنوگرافی اطلاعات کافی در مورد تولید CO2، خونرسانی ریه، تهویه کیسه هوایی، الگوی تنفسی و میزان حذف CO2 از سیستم تنفسی حین بیهوشی را نشان میدهد.
شکل منحنی کپنوگرافی در حضور برخی بیماری‌های ریه تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به‌طور کلی بیماری‌های انسدادی ریه مانند برونشیت، بیماری مزمن انسدادی ریه و آسم که در آن گازهای تنفسی در ریه با هم مخلوط می‌شوند شکل منحنی تغییر می‌کند. شرایطی مانند آمبولی ریه یا نارسایی احتقانی قلب می‌تواند روی خونرسانی ریه مؤثر باشد، این بیماری‌ها روی شکل منحنی کاپنوگرافی مؤثر نیست اما تا حد زیادی در رابطه بین CO2 بازدمی و CO2 شریانی مؤثر است.
از این وسیله می‌توان برای اندازه‌گیری میزان تولید کربن دی‌اکسید، اندازه‌گیری میزان سوخت‌وساز استفاده کرد. افزایش میزان تولید CO2 در هنگام تب و لرز مشاهده میشود در مقابل کاهش میزان تولید CO2 در هنگام بیهوشی و هیپوترمی مشاهده میشود.
نمودار_کاپنوگرافی
در طی بیهوشی بین بیمار و دستگاه بیهوشی یک اثر متقابل وجود دارد. معمولاً ارتباط حیاتی بین دو جز شامل لوله تراشه یا ماسک و دی‌اکسید کربن برقرار است که معمولاً توسط این وسیله کنترل و مانیتور میشود. کاپنوگرافی به‌طور مستقیم منعکس‌کننده میزان حذف CO2 از جریان خون توسط ریه در حین بیهوشی می‌باشد و به‌طور غیر مستقیم بیان‌کننده میزان تولید CO2 توسط بافت و جریان خون ریه می‌باشد.
ناحیهٔ زیر منحنی کاپنوگرافی میزان حجم CO2 در هر تنفس را نشان میدهد، بنابراین در طول یک دقیقه با استفاده از این روش می‌توان به میزان حذف دقیقه‌ای CO2 پی برد، که این روش راهکار مهمی برای اندازه‌گیری متابولیسم بدن است. تغییر ناگهانی در نمودار حذف CO2 در حین اعمال جراحی ریه یا قلب معمولاً به تغییر مهمی در عملکرد قلب و ریه اشاره دارد.
کپنوگرافی به خوبی نشان داده که نسبت به قضاوتهای بالینی (فقط قضاوت بالینی) بسیار مؤثر تر است. به عنوان مثال برای تشخیص زودهنگام حوادث تنفسی مانند گذاشتن اشتباهی لوله تراشه در داخل مری یا تعداد تنفس کم بیمار یا قطع شدن مسیر تنفسی بیمار در زمانی که بیمار بیهوشی است بسیار مؤثر است و در نهایت از آسیب جدی به بیمار جلوگیری می‌کند. در طول فرایند آرام‌بخشی کاپنوگرافی اطلاعات مفیدی تری در مورد تعداد تنفس و نظم تنفس نسبت به پالس اکسی متری نشان میدهد.
کاپنوگرافی یک روش سریع و قابل اطمینان برای تشخیص موارد تهدیدکننده حیات مانند گذاشتن اشتباهی لوله تراشه، نارسایی پنهان تنفسی، نارسایی گردش خون، آمبولی و قطع شدن مسیر تنفسی بیمار بوده و می‌توان با استفاده از این وسیله بیمار را از این تهدیدات محافظت کرد. پالس اکسی‌متری در کنار کاپنوگرافی می‌تواند از وقوع ۹۳ درصد اتفاقات ناگوار حین بیهوشی جلوگیری کنند.
مزایای کاپنو گرافی نسبت به پالس اکسی متری:
با توجه به اینکه کپنوگراف مستقیما در محل ورود و خروج هوا به ریه بیمار متصل میگردد لذا می تواند به سرعت تغییرات مربوط به تهویه ریوی بیمار را نمایش دهد و هرگونه مشکل ایجاد شده در سیستم تنفسی را به اطلاع پزشک و کادر درمانی برساند اما در روش پالس اکسی متری چون ملاک سنجش میزان اکسیژن موجود در خون می باشد از زمانی که سیستم تنفسی دچار مشکل می شود تا زمان کم شدن میزان اکسیژن اشباع در خون مدت زمان زیادی(بین 2 الی 3 دقیقه) سپری میگردد و قابلیت رفع مشکل تنفسی را برای پزشکان در گلدن تایم کاهش میدهد.
